اولین علائم اوتیسم در نوزادان که باید بشناسید
اگر این مطلب را می‌خوانید، یعنی نگران آینده فرزندتان هستید و می‌خواهید بهترین تصمیم را برای او بگیرید. شناخت علائم اوتیسم در نوزادان و تشخیص زودهنگام آن می‌تواند مسیر رشد، درمان و کیفیت زندگی کودک را تغییر دهد. به همین دلیل، پزشکان به سال‌های اول زندگی، «سن طلایی تشخیص اوتیسم» می‌گویند.
در این مقاله از آزمایشگاه فروردین، نشانه‌های اوتیسم در نوزادان را به زبان ساده بررسی می‌کنیم تا در صورت مشاهده علائم، بتوانید زودتر اقدام کنید.
اوتیسم در نوزادان یعنی چی؟
اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم (ASD) یک مشکل رشدی است که روی مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری کودک اثر می‌گذارد. به زبان ساده، نوزادی که اوتیسم دارد ممکن است دیرتر از همسالانش مهارت‌هایی مثل صحبت کردن، ارتباط چشمی یا بازی کردن را یاد بگیرد.
چرا کودک اوتیسم می‌شود؟
تحقیقات نشان می‌دهد که تغییرات مغزی مرتبط با اوتیسم معمولاً خیلی زود، حتی قبل از تولد آغاز می‌شوند و بعد در رفتار کودک دیده می‌شوند.
- عوامل ژنتیکی: پژوهش‌ها ثابت کرده‌اند که صدها ژن می‌توانند در بروز اوتیسم نقش داشته باشند.
- عوامل محیطی: شرایطی مثل التهاب یا عفونت مادر در بارداری، قرار گرفتن در معرض سموم یا مشکلات متابولیکی می‌توانند احتمال اوتیسم را بیشتر کنند.
- در بیشتر موارد، اوتیسم حاصل ترکیب ژنتیک و محیط است؛ یعنی هم وراثت و هم شرایط بارداری در آن نقش دارند.
مهم‌ترین نشانه‌های اوتیسم در نوزادان (از تولد تا یک‌سالگی)
در این بخش نشانه‌هایی را بررسی می‌کنیم که ممکن است از همان نوزادی تا پایان سال اول قابل مشاهده باشند. دقت داشته باشید که داشتن یک یا دو علامت لزوماً به معنای اوتیسم نیست، اما اگر چند مورد مشترک دیده شدند، بهتر است پیگیری شود.
نشانه اوتیسم در ارتباط چشمی و چهره
- کم یا بی‌ثبات بودن تماس چشمی: نوزاد ممکن است از نگاه به چشمان شما اجتناب کند یا تماس چشمی‌اش را حفظ نکند. این یکی از مهم‌ترین علائم است.
- عدم دنبال کردن نگاه یا اشیا با چشم: معمولاً نوزادان وقتی شما چیزی را نشان می‌دهید، نگاهشان را به آن سمت می‌چرخانند؛ در برخی نوزادان مبتلا به اوتیسم این مهارت ضعیف است.
- عدم واکنش چهره‌ای یا تأخیر در بروز هیجانات چهره‌ای: مثلاً لبخند زدن، اخم، شگفتی یا نشان دادن هیجان ممکن است دیرتر دیده شود یا ضعیف‌تر باشد.
یکی از مادران می‌گوید: «پسرم هرگز با چشم به من نگاه نمی‌کرد؛ انگار در دنیای خودش بود.»
علائم در واکنش به صدا و نام
- عدم پاسخ به نام: در حدود ۹ ماهگی، بسیاری از کودکان باید بتوانند وقتی نامشان را صدا می‌زنید، واکنش نشان دهند؛ در کودکان با ریسک اوتیسم، این واکنش ممکن است دیده نشود.
- عدم توجه یا عکس‌العمل ضعیف به صداهای ناگهانی یا تماس صوتی: ممکن است کودک صدایی کند اما نه به شکل انتظاری واکنشی نشان دهد یا حتی برعکس، حساسیت بیش از حد به صدا داشته باشد.
- تأخیر در صدا‌سازی (غرغر یا babbling): نوزادان معمولاً از ۲ تا ۶ ماهگی شروع به تولید صداهای ابتدایی مثل “آه” یا “غُرغُر” می‌کنند. این مرحله برای رشد گفتار بسیار مهم است. اگر این صداها خیلی دیر شروع شوند یا به شکل ضعیف ظاهر شوند، می‌تواند یکی از علائم اولیه اوتیسم در نوزادان باشد.
نشانه‌های اوتیسم در حرکات بدن و بازی کردن
حرکات تکراری یا نوسانی
حرکت دادن دست‌ها به جلو و عقب، چرخیدن مکرر یا تکان دادن بدن می‌تواند نشانه‌ای از اوتیسم باشد.
کاهش تنوع در بازی و کنجکاوی
نوزادان معمولاً با اشیا مختلف بازی می‌کنند و هر روز شکل تازه‌ای از کنجکاوی را نشان می‌دهند. اما در برخی نوزادان که بعداً اوتیسم تشخیص داده می‌شوند، این تنوع بازی خیلی زود کمتر می‌شود. مثلاً ممکن است کودک فقط یک شیء خاص مثل چرخ ماشین را بچرخاند و به بازی‌های دیگر علاقه‌ای نشان ندهد.
اختلال در مهارت‌های حرکتی
یکی دیگر از علائم اوتیسم در نوزادان می‌تواند مربوط به حرکات ظریف و بزرگ بدن باشد. برای مثال، کودک ممکن است در گرفتن اسباب‌بازی، لمس اشیا یا هماهنگی دست و چشم با مشکل روبه‌رو شود. حتی گاهی دیرتر از همسالان خود غلت بزند یا شروع به نشستن کند.
علائم در لبخند زدن و تعاملات اجتماعی
- عدم لبخند متقابل یا تأخیر در لبخند: حتی در محیطی صمیمی و دوستانه، ممکن است کودک لبخند ندهد یا پاسخ او بسیار دیر باشد.
- نبود بازی‌های تعاملی یا تقلید حرکات: برای مثال، زمانی که شما لبخند می‌زنید یا حرکت خاصی انجام می‌دهید، کودک آن را تقلید نمی‌کند.
- بی‌علاقگی به به‌اشتراک‌گذاشتن علاقه یا جلب توجه والدین: ممکن است کودک وسیله‌ای را بردارد، اما آن را به شما نشان ندهد یا تمایلی به سهیم شدن در آن با شما نداشته باشد.
⚠️ توجه: مشاهده یک یا دو علامت به‌تنهایی نشانه قطعی اوتیسم نیست. اما اگر چند مورد از این علائم به شکل مداوم و با شدت دیده شوند، مشورت با پزشک یا متخصص رشد کودک ضروری است.
چک لیست علائم اوتیسم در نوزادان از یک‌سالگی تا سه سالگی
در این سنین، برخی از نشانه‌های اولیه که در ماه‌های قبل دیده می‌شدند پررنگ‌تر می‌شوند و در عین حال، علائم جدیدی نیز ممکن است ظاهر شوند. به همین دلیل، والدین می‌توانند از یک چک‌لیست کاربردی برای ارزیابی بهتر رشد اجتماعی و رفتاری کودک استفاده کنند.
سن کودک | علائم قابل بررسی | نکات تکمیلی |
|---|---|---|
۱۲ تا ۱۸ ماه | ۱. کمبود اشاره کردن به اشیا ۲. استفاده اندک از حالات چهره‌ای ۳. عدم تلاش برای نشان دادن چیزها به شما ۴. تأخیر در گفتار فردی ۵. واکنش ضعیف به صدا یا نام خود | تا ۱۵ ماه، کودک باید بتواند به شما چیزی را نشان دهد. |
۱۸ تا ۲۴ ماه | ۱. عدم کاربرد عبارات دو کلمه‌ای ۲. کاهش یا توقف پیشرفت گفتاری ۳. تکرار کلمات یا عبارات ۴. مقاومت نسبت به تغییرات در محیط ۵. رفتارهای تکراری یا وسواسی | کودکان معمولاً در ۱۸ و ۲۴ ماه غربالگری اوتیسم انجام می‌دهند. |
۲۴ تا ۳۶ ماه | ۱. ناتوانی در بازی تخیلی یا تقلیدی ۲. استفاده محدود از ضمایر و ضمایر شخصی ۳. دشواری در آغاز تعامل اجتماعی ۴. افزایش رفتارهای تکراری یا مقاومتی ۵. واکنش ضعیف به احساسات دیگران | در این سن، رفتارهای اجتماعی بیشتر نمود می‌یابند و تفاوت‌ها واضح‌تر می‌شوند. |
علائم اوتیسم در نوزادان و کودکان بر اساس سن
۰ تا ۱۲ ماهگی
در سال اول زندگی، برخی از نشانه‌های اولیه اوتیسم می‌توانند خود را نشان دهند:
- عدم برقراری تماس چشمی پایدار با والدین.
- لبخند زدن کم یا دیرهنگام به افراد آشنا.
- تأخیر یا ضعف در غُر زدن و تولید صداهای ابتدایی.
- عدم واکنش یا پاسخ ضعیف به صدا کردن نام.
- نداشتن تمایل به تعامل یا بازی‌های اجتماعی ساده (مثل قایم‌باشک کوچک یا گرفتن دست).
۱۲ تا ۲۴ ماهگی
در این دوره، علائم قدیمی‌تر پررنگ‌تر می‌شوند و نشانه‌های جدید هم ظاهر می‌شوند:
- عدم اشاره به اشیا یا افراد برای جلب توجه.
- نبود یا ضعف در تقلید حرکات ساده (مثل دست زدن یا خداحافظی کردن).
- بی‌تفاوتی نسبت به بازی‌های چرخ‌و‌فلکی یا بازی‌های تقلیدی.
- محدود شدن تنوع در بازی‌ها و کنجکاوی کمتر از همسالان.
- اختلال در مهارت‌های حرکتی ظریف یا هماهنگی چشم و دست.
۲۴ تا ۳۶ ماهگی
کودک در این سن نیاز به رشد زبانی و اجتماعی بیشتری دارد، اما اوتیسم می‌تواند در این مسیر اختلال ایجاد کند:
- تأخیر در گفتار یا ناتوانی در جمله‌سازی.
- تکرار کلمات یا عبارات بدون استفاده کاربردی.
- دشواری در بازی‌های تخیلی یا نقش‌آفرینی (مثلاً غذا دادن به عروسک).
- رفتارهای تکراری برجسته‌تر، مثل چرخاندن اشیا یا دست زدن مداوم.
- کمبود علاقه به تعامل با کودکان دیگر یا نداشتن بازی گروهی.
بعد از ۳ سالگی
اگر اوتیسم تا این سن تشخیص داده نشده باشد، برخی از نشانه‌ها واضح‌تر و ملموس‌تر می‌شوند:
- مشکل در شروع یا ادامه مکالمات ساده.
- بی‌توجهی به ارتباط چشمی یا نشانه‌های غیرکلامی دیگر.
- وابستگی شدید به روال ثابت و مقاومت در برابر تغییر.
- محدودیت شدید در علایق یا سرگرمی‌ها.
- دشواری در درک احساسات دیگران و برقراری دوستی پایدار.
⚠️ نکته مهم: وجود یک یا دو علامت به‌تنهایی دلیل قطعی بر اوتیسم نیست. اما اگر چند نشانه به‌طور مداوم و شدید دیده شوند، حتماً باید به پزشک یا متخصص رشد کودک مراجعه کرد.
تست تشخیص اوتیسم در نوزادان
تشخیص اوتیسم یک فرآیند چند مرحله‌ای است که شامل ارزیابی بالینی و آزمایش‌های تخصصی می‌شود. ارزیابی بالینی معمولاً با مشاهده رفتار کودک و پرسش از والدین انجام می‌شود، اما آزمایشگاه‌ها نقش مهمی در شناسایی عوامل همراه، تأیید تشخیص و رد شرایط مشابه دارند.
تست‌ها و غربالگری‌ها
ابزارهای غربالگری رفتاری
- M-CHAT (Modified Checklist for Autism in Toddlers): یک پرسشنامه ساده که برای کودکان ۱۶ تا ۳۰ ماه استفاده می‌شود تا نشانه‌های اولیه اوتیسم شناسایی شود.
- ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule): ارزیابی ساختاری برای مشاهده رفتارهای اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی کودک.
- ADI-R (Autism Diagnostic Interview—Revised): مصاحبه با والدین درباره رشد و رفتار کودک در طول زمان.
ارزیابی ژنتیک و متابولیک
- کاریوتایپ و آرایه ژنومی (CGH / SNP array): برای شناسایی تغییرات ژنتیکی مانند حذف یا اضافه شدن بخش‌هایی از ژن‌ها که ممکن است با اوتیسم مرتبط باشند.
- تست‌های ژنتیکی مرتبط با سندرم‌ها: مثل سندرم X شکننده، سندرم رِت و برخی میکروتلواری‌های شناخته‌شده.
- آزمایش‌های متابولیک: بررسی اختلالات نادر متابولیک که می‌توانند علائم شبیه اوتیسم ایجاد کنند، مانند مشکلات اسیدهای آمینه یا انرژی سلولی.
- توالی‌یابی ژنومی یا پنل ژنی اوتیسم: ابزارهای پیشرفته برای شناسایی جهش‌های ژنی خاص مرتبط با اوتیسم.
آزمایش‌های تکمیلی
- الکتروانسفالوگرام (EEG): بررسی فعالیت‌های مغزی و رد اختلالات همراه مانند صرع.
- MRI مغزی: برای شناسایی اختلالات ساختاری مغز در صورت وجود شواهد بالینی.
- آزمایش‌های شنوایی و بینایی: اطمینان از اینکه تأخیر در ادراک حسی باعث برخی از علائم مشاهده‌شده نیست.
تست اوتیسم در آزمایشگاه فروردین
آزمایشگاه فروردین با تجهیز به فناوری روز ژنومیک، متابولومیک و مراکز تشخیصی پیشرفته، خدمات زیر را ارائه می‌دهد:
- انجام آزمایش‌های ژنتیک سطح بالا (CGH، توالی‌یابی پنل)
- تحلیل داده‌های ژنتیکی با تفسیر بالینی دقیق
- همکاری با تیم روانپزشکی و کودکان برای تلفیق نتایج آزمایشگاهی با ارزیابی بالینی
- ارائه گزارش کامل و زمینه‌سازی برای مشاوره ژنتیک به والدین
- امکان انجام غربالگری اولیه M-CHAT در مراکز همکار
- پشتیبانی از خانواده با راهنمایی آنالیز نتایج و گزینه‌های درمانی
اگر نگران هستید که علائم اشاره شده را در کودک خود دیده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم با آزمایشگاه فروردین تهران تماس بگیرید تا راهنمایی اولیه، برای انجام تست‌های پزشکی دریافت کنید.
پیشگیری از اوتیسم: آیا امکان‌پذیر است؟
به طور واضح باید گفت پیشگیری قطعی از اوتیسم در حال حاضر ممکن نیست. تحقیقات نشان می‌دهند که ژنتیک نقش اصلی دارد و بسیاری از عوامل مؤثر خارج از کنترل والدین هستند. با این حال، اقدام‌هایی وجود دارند که می‌توانند خطر بروز اوتیسم را کاهش دهند:
- مراقبت‌های دوران بارداری بهینه: شامل کنترل عفونت‌ها، تغذیه سالم، پرهیز از سموم و کاهش استرس‌های شدید.
- کنترل شرایط پزشکی مادر: پیشگیری یا مدیریت دیابت، فشارخون و سایر مشکلات مزمن.
- مصرف داروها و مواد مضر با احتیاط: تنها با تجویز پزشک و پرهیز از خوددرمانی.
- مشاوره ژنتیک پیش از بارداری: مخصوصاً اگر والدین یا فرزند دیگری مبتلا به اوتیسم باشند، می‌تواند ریسک را کاهش دهد.
آیا اوتیسم از مادر به ارث می‌رسد؟
مطالعات نشان می‌دهند که اوتیسم وارثت چندژنی دارد؛ یعنی نه یک ژن خاص و نه فقط مادر، بلکه ترکیبی از ژن‌های والدین و عوامل محیطی در شکل‌گیری آن نقش دارند. به زبان ساده، داشتن ژن خاص لزوماً به معنای ابتلای فرزند نیست، اما ممکن است ریسک را افزایش دهد و در این شرایط، مشاوره ژنتیک بسیار مفید خواهد بود.
در مورد سؤال «اوتیسم از مادر به ارث می‌رسد» باید گفت: مطالعات نشان می‌دهند اوتیسم دارای وارثت چندژنی است، نه به ارث رسیدن یک ژن منفرد. یعنی ترکیب ژن‌های والدین و عوامل محیطی با هم می‌توانند نقش داشته باشند.
به زبان ساده، نمی‌توان گفت اگر والد دارای ژن خاصی است، حتماً فرزند اوتیسم خواهد گرفت؛ اما ریسک می‌تواند افزایش یابد و در آن صورت مشاوره ژنتیک بسیار مفید خواهد بود.
سوالات متداول درباره علائم اوتیسم در نوزادان (FAQ)
آیا کودکان اوتیسم خوب می‌شوند؟
اغلب نمی‌توان گفت که اوتیسم به طور کامل درمان می‌شود. اما مداخلات زودهنگام مانند درمان‌های ارتباطی، رفتاری، کاردرمانی و گفتاردرمانی می‌توانند کیفیت زندگی کودک را به شکل چشمگیری بهبود دهند. بسیاری از کودکان با این روش‌ها به سطحی از عملکرد می‌رسند که تفاوتشان با همسالانشان کم و قابل مدیریت است.
طول عمر کودکان اوتیسم چقدر است؟
اوتیسم یک اختلال مادام‌العمر است؛ اما با حمایت مناسب، آموزش و مداخلات، افراد مبتلا می‌توانند زندگی مستقلی، شاد و مفید داشته باشند. علائم ممکن است با زمان تغییر کنند.
علائم اوتیسم در کودک ۴ ساله چه تفاوتی دارد؟
در این سن، کودکان معمولاً بازی تخیلی بیشتری دارند، با همسالان تعامل می‌کنند، گفتار پیچیده‌تر دارند و توانایی برقراری مکالمه افزایش می‌یابد. اگر کودکی در این سن هنوز مشکلات قابل توجهی در تعامل اجتماعی، بازی‌های تعاملی یا رفتارهای تکراری شدید داشته باشد، بهتر است والدین با متخصص مشورت کنند تا بررسی دقیق‌تر انجام شود.
علت دقیق اوتیسم چیست؟
همانطور که گفته شد، علت دقیق هنوز مشخص نیست. در بیشتر کودکان، ترکیبی از عوامل ژنتیکی متعدد (به جای یک ژن واحد) و تأثیرات محیطی در دوران پیش از تولد وجود دارد. مغز کودکی که اوتیسم دارد ممکن است در مراحل بسیار اولیه رشد متفاوت فرم بگیرد.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در این مقاله، به بررسی جامع علائم اوتیسم در نوزادان پرداختیم: از تماس چشمی و واکنش به صدا تا بازی و ارتباط اجتماعی. همچنین چک‌لیستی از علائم در سنین ۱ تا ۳ سالگی، نقش حیاتی آزمایش‌های تشخیصی و محدودیت‌های پیشگیری ارائه شد.
تشخیص زودرس واقعاً می‌تواند مسیر زندگی کودک شما را تغییر دهد. اگر حتی یکی از این علائم را در فرزندتان مشاهده کردید، آن را نادیده نگیرید و هر چه سریع‌تر اقدام کنید.
تیم مشاوران متخصص ما در آزمایشگاه فروردین تهران آماده پاسخگویی به سوالات شما و راهنمایی برای انجام تست‌های تشخیصی هستند. همین امروز تماس بگیرید تا با هم آینده‌ای روشن‌تر برای فرزندتان بسازیم.
