ذاتالریه، سینه پهلو یا پنومونی، یک نوع بیماری عفونی خطرناک است که از طریق التهاب بافت ریه شناسایی میشود. این التهاب معمولاً ناشی از عفونتهای باکتریایی، ویروسی یا قارچی است و منجر میشود که کیسههای هوایی ریه با مایعات یا چرک پر شود. در نتیجه بیمار دچار علائمی مانند تنفس دشوار، سرفههای شدید، تب و خستگی مفرط میگردد.
آگاهی از علائم و علل این بیماری نهتنها برای جلوگیری از پیشرفت آن ضروریست، بلکه میتواند از بروز عوارض جدیتر، بهویژه در گروههای حساس مانند کودکان، سالمندان و بیماران دارای نقص ایمنی، پیشگیری کند. آیا میدانستید ذاتالریه در صورت تشخیص دیرهنگام میتواند منجر به بستری شدن در بخش مراقبتهای ویژه شود؟ در این مقاله، به زبان ساده و کاربردی، هر آنچه لازم است درباره ذاتالریه بدانید را بررسی میکنیم.
ذاتالریه چیست؟
ذاتالریه، سینه پهلو یا پنومونی نوعی بیماری التهابی در ریههاست که اغلب بر اثر عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی بهوجود میآید. در این بیماری، کیسههای هوایی ریه پر از مایعات یا چرک میشوند و همین موضوع باعث سرفه، تب، لرز، درد قفسه سینه و اختلال در تنفس میشود. پزشکان ذاتالریه را یکی از مهمترین علل بستری بیماران در فصلهای سرد سال میدانند.
بسیاری از افراد ذاتالریه را با سرماخوردگی یا برونشیت اشتباه میگیرند. در حالیکه در سرماخوردگی یا برونشیت، عفونت معمولاً در نای یا نایژهها محدود میماند، اما در ذاتالریه عفونت به عمق بافت ریه نفوذ میکند. همین تفاوت باعث میشود که علائم ذاتالریه شدیدتر و طولانیتر باشند و نیاز به درمان تخصصیتری داشته باشند.
انواع ذاتالریه
پزشکان ذاتالریه را بر اساس عامل ایجادکننده، محل ابتلا و شرایط بروز بیماری، به چند نوع اصلی تقسیم میکنند. شناخت این انواع به بیماران و پزشکان کمک میکند تا درمان مؤثرتری را انتخاب کنند و از پیشرفت بیماری جلوگیری نمایند.
۱. باکتریایی
این نوع از ذاتالریه بیش از سایر انواع شیوع دارد و اغلب بهوسیله باکتری استرپتوکوک پنومونیه (Streptococcus pneumoniae) ایجاد میشود. تب بالا، تعریق زیاد، تنفس سریع و سرفه همراه با خلط چرکی از مهمترین علائم این نوع است. پزشکان معمولاً برای درمان آن، آنتیبیوتیکهای خاص تجویز میکنند.
۲. ویروسی
ویروسهایی مانند آنفلوآنزا، RSV و کروناویروسها میتوانند عامل بروز این نوع ذاتالریه باشند. علائم ذاتالریه ویروسی معمولاً آهستهتر شروع میشود و شامل سرفه خشک، تب، سردرد، درد عضلانی و ضعف عمومی است. در بیشتر موارد، بیماران به استراحت، مصرف مایعات و درمانهای حمایتی نیاز دارند. البته در برخی موارد شدید، بیمار باید بستری شود.
۳. قارچی
این نوع از ذاتالریه در افراد با سیستم ایمنی ضعیف مانند بیماران سرطانی، ایدز یا افرادی که پیوند عضو دارند، بیشتر دیده میشود. قارچهایی مانند هیستوپلاسما و Cryptococcus میتوانند باعث التهاب شدید ریهها شوند.
۴. بیمارستانی
اگر فردی پس از ۴۸ ساعت بستری شدن در بیمارستان به ذاتالریه مبتلا شود، پزشکان آن را ذاتالریه بیمارستانی مینامند. این نوع ذاتالریه معمولاً شدیدتر است، چون میکروبهای بیمارستانی در برابر بسیاری از آنتیبیوتیکها مقاوماند.
۵. ذاتالریه تنفسی یا ناشی از تنفس محتویات معده
در برخی موارد(بهویژه در افراد بیهوش یا ناتوان)، مواد غذایی، مایعات یا ترشحات معده وارد ریهها میشوند. پزشکان به این وضعیت ذاتالریه آسپیراسیونی میگویند. این نوع ذاتالریه نیاز به مراقبت دقیق و گاه بستری دارد.
علائم ذاتالریه
ذاتالریه علائم متنوعی دارد که بسته به نوع عامل بیماریزا، شدت عفونت و وضعیت عمومی بدن بیمار متفاوت هستند. برخی از افراد ممکن است علائم خفیفی را تجربه کنند، در حالیکه دیگران با نشانههایی شدید و نیازمند بستری روبهرو شوند. شناخت بهموقع این علائم، نقش مهمی در درمان زودهنگام و پیشگیری از عوارض دارد.
مهمترین علائم
پزشکان این علائم را شایعترین نشانههای ابتلا به ذاتالریه میدانند:
- تب بالا و لرز ناگهانی: بدن برای مقابله با عفونت، دمای خود را افزایش میدهد. این تب معمولاً همراه با لرز است.
- سرفه مداوم: در ابتدای بیماری سرفه خشک ظاهر میشود، اما به مرور با خلط زرد، سبز یا حتی خونی همراه میشود.
- درد قفسه سینه: هنگام نفس کشیدن یا سرفه، بیماران احساس درد یا فشار در قفسه سینه دارند.
- تنگی نفس یا تنفس سریع: کاهش ظرفیت ریه باعث میشود بیمار برای تأمین اکسیژن، سریعتر نفس بکشد.
- ضعف، خستگی و کاهش انرژی: فعالیتهای روزمره برای بیمار دشوار میشود و بدن احساس ضعف شدید دارد.
- تعریق زیاد، مخصوصاً در شب: بسیاری از بیماران به شدت دچار تعریق شبانه میشوند.
- کاهش اشتها و حالت تهوع: سیستم گوارشی نیز ممکن است تحت تأثیر التهاب بدن قرار گیرد.
علائم در کودکان و سالمندان
در کودکان، ذاتالریه ممکن است با تنفس صدادار، بیقراری، بیاشتهایی و تب مداوم همراه باشد. نوزادان مبتلا ممکن است علائمی مانند پوست کبود، تنفس شکمی یا خوابآلودگی شدید نشان دهند. در سالمندان، علائم ذاتالریه گاهی متفاوت و مبهم ظاهر میشود. بهجای تب یا سرفه، ممکن است سردرگمی ذهنی، کاهش هوشیاری یا ضعف ناگهانی مشاهده شود.
علل ابتلا به ذاتالریه و دلایل آن
پزشکان معتقدند که ذاتالریه معمولاً زمانی رخ میدهد که عوامل بیماریزا (مانند باکتریها، ویروسها یا قارچها) وارد ریه شوند و باعث التهاب و عفونت در کیسههای هوایی شوند. در شرایط عادی، سیستم ایمنی بدن با این میکروبها مقابله میکند، اما اگر سیستم دفاعی ضعیف باشد یا میکروب بسیار قوی عمل کند، احتمال ابتلا افزایش مییابد.
مهمترین علل
- عفونت باکتریایی: شایعترین علت ذاتالریه، باکتریهایی مانند استرپتوکوک پنومونیه هستند. این باکتری اغلب پس از یک سرماخوردگی یا آنفلوآنزا فعال میشود.
- عفونت ویروسی: ویروسهایی مانند آنفلوآنزا و کروناویروسها بهراحتی میتوانند ریه را درگیر کنند و منجر به ذاتالریه ویروسی یا ثانویه باکتریایی شوند.
- قارچها: در برخی موارد خاص، قارچها وارد ریه میشوند و بهویژه در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف، ذاتالریه ایجاد میکنند.
- تنفس مواد خارجی: اگر ذرات غذا، مایعات یا ترشحات معده وارد راه تنفسی شوند، احتمال ابتلا به ذاتالریه آسپیراسیونی وجود دارد.
- آلودگی هوا و تنفس مواد شیمیایی: استنشاق گازها یا ذرات سمی میتواند به ریه آسیب بزند و زمینهساز التهاب شود.
عوامل افزایشدهنده خطر ابتلا به ذاتالریه
پزشکان این گروهها را در معرض خطر بیشتری میدانند:
👶 نوزادان و کودکان خردسال: بهدلیل سیستم ایمنی ضعیف و ریههای در حال رشد؛
👴 سالمندان بالای ۶۵ سال: کاهش قدرت ایمنی و ابتلا به بیماریهای زمینهای؛
💉 افراد دارای بیماری مزمن: مانند آسم، دیابت، نارسایی قلبی، بیماری کلیوی یا کبدی؛
🚬 افراد سیگاری یا در معرض دود سیگار: دود سیگار مخاط ریه را تخریب میکند و راه ورود عفونت را باز میگذارد؛
😷 بیماران با نقص ایمنی: مانند بیماران مبتلا به ایدز، دریافتکنندگان پیوند عضو یا افرادی که تحت شیمیدرمانی هستند؛
🛏️ افراد بستری در بیمارستان یا مراقبتهای ویژه: بهویژه آنهایی که از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده میکنند؛
💊 استفاده طولانیمدت از داروهای تضعیفکننده سیستم ایمنی: مانند کورتونها یا داروهای ضددرد پیوند.
روشهای تشخیص ذاتالریه
تشخیص سریع و دقیق ذاتالریه برای شروع درمان بهموقع و پیشگیری از عوارض خطرناک آن، اهمیت زیادی دارد. پزشکان با بررسی علائم بیمار، معاینه بالینی، آزمایشهای تخصصی و تصویربرداریهای دقیق، نوع و شدت بیماری را شناسایی میکنند.
معاینه بالینی و بررسی علائم
پزشک ابتدا با بررسی شرح حال بیمار و گوش دادن به صداهای غیرطبیعی در ریهها (مانند خسخس یا ترکتَرَک) احتمال ذاتالریه را بررسی میکند. سپس، اگر علائم مانند تب، سرفه خلطدار، تنگی نفس یا درد قفسه سینه وجود داشته باشند، مرحله تشخیص دقیقتر آغاز میشود.
تصویربرداری از ریه
- رادیوگرافی قفسه سینه (X-ray): یکی از اصلیترین ابزارهای تشخیصی است. این تصویر وجود التهاب، مایع یا نواحی سفید و غیرطبیعی را در بافت ریه نشان میدهد.
- سیتیاسکن ریه (CT scan): در موارد پیچیدهتر یا پاسخ ندادن به درمان اولیه، سیتیاسکن کمک میکند تا جزئیات بیشتری از وضعیت ریه دیده شود.
آزمایشهای تکمیلی
- آزمایش خون: بررسی گلبولهای سفید و میزان التهاب (مثل CRP یا ESR) به پزشک کمک میکند تا نوع عفونت را تشخیص دهد.
- کشت خلط: پزشک نمونهای از خلط را برای شناسایی باکتری، ویروس یا قارچ به آزمایشگاه میفرستد. این آزمایش نوع عامل بیماریزا و حساسیت آن به آنتیبیوتیکها را مشخص میکند.
- اکسیمتری (Pulse oximetry): این تست ساده سطح اکسیژن خون را اندازهگیری میکند تا مشخص شود ریهها تا چه حد در تأمین اکسیژن موفقاند.
- آزمایش گازهای خون شریانی: در بیماران شدید، این آزمایش برای ارزیابی وضعیت اکسیژن و دیاکسید کربن در خون انجام میشود.
تشخیص افتراقی
پزشک باید ذاتالریه را از بیماریهایی مانند برونشیت، سل، آمبولی ریه یا نارسایی قلبی افتراق دهد. به همین دلیل، در صورت نیاز از آزمایشهای تکمیلی استفاده میشود تا تشخیص نهایی با دقت بالا انجام شود.
جمعبندی و نتیجهگیری
ذاتالریه یک بیماری ریوی جدی و خطرناک است که با علائمی مانند سرفه، تب، درد قفسه سینه و تنگی نفس ظاهر میشود. این بیماری، بیشترین خطر را برای نوزادان، سالمندان و بیماران دارای ضعف سیستم ایمنی دارد. تشخیص سریع و شروع درمان مناسب، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض آن دارد. پزشکان با استفاده از تصویربرداری، آزمایشهای خونی و بررسی دقیق علائم، میتوانند نوع عفونت را تشخیص دهند و روند درمان را شروع کنند.
سوالات متداول (FAQ)
ذاتالریه چقدر خطرناک است و آیا باعث مرگ میشود؟
شدت ذاتالریه به عوامل مختلفی مثل سن، وضعیت سیستم ایمنی و وجود بیماریهای زمینهای بستگی دارد. در بیشتر افراد سالم، با درمان مناسب قابل کنترل است؛ اما در سالمندان، نوزادان و بیماران مزمن میتواند خطرناک و حتی کشنده باشد.
آیا ذاتالریه مسری است؟
بله، در بسیاری از موارد، ذاتالریه از طریق تماس با ترشحات تنفسی فرد بیمار منتقل میشود؛ بهویژه اگر عامل آن ویروس یا باکتری باشد. شستن مرتب دستها، استفاده از ماسک در محیطهای شلوغ و پرهیز از تماس نزدیک با فرد مبتلا میتواند از انتقال بیماری جلوگیری کند.
درمان خانگی ذاتالریه چقدر مؤثر است؟
درمان خانگی فقط میتواند به بهبود علائم خفیف کمک کند و نباید جایگزین درمان پزشکی شود. مصرف مایعات فراوان، استراحت، استفاده از دستگاه بخور و تغذیه سالم مفید است، اما در صورت داشتن تب بالا، تنگی نفس یا سرفه مداوم باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
تفاوت بین کرونا و ذاتالریه چیست؟
کرونا یک بیماری ویروسی است که ممکن است منجر به ذاتالریه شود، اما ذاتالریه میتواند دلایل متعددی داشته باشد (باکتری، ویروس، قارچ). علائم هر دو بیماری مشابهاند، اما برای تشخیص دقیق باید آزمایشهای تخصصی انجام شود.
برخی منابع:
